ممکن است برای بسیاری از افراد داشتن فشارخون پایین خوشایند باشد و مشکلی هم نداشته باشند. اما فشارخون پایین برای گروهی دیگر از افراد مشکلات بسیاری به دنبال دارد، از قبیل:
- سرگیجه
- از هوش رفتن
- در حالات بسیار شدید ممکن است زندگی فرد را مورد تهدید قرار دهد.
فشارخون سیستولیک کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه و فشارخون دیاستولیک کمتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه فشارخون پایین محسوب می‌شود. دلایل مختلفی می‌توان برای داشتن فشارخون پایین شمرد:
- کم‌آب شدن بدن.
- اختلالات ناشی از مصرف دارو یا جراحی.
آنچه اهمیت دارد این است که علت بروز این اختلال را پیدا کنیم تا بتوانیم به درمان آن بپردازیم.
علائم فشارخون پایین
در بسیاری از افراد فشارخون پایین زنگ خطری است که از وجود یک مشکل زمینه‌ای خبر می‌دهد. به‌خصوص زمانی که به صورت ناگهانی افت می‌کند یا زمانی که با یکی از علائم زیر همراه است:
• سرگیجه
• سنکوپ یا از هوش رفتن ناگهانی
• تاری دید
• حالت تهوع
• خستگی
• از دست دادن تمرکز و حواس
شوک، وضعیت پایین افتادن شدید فشارخون است که می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد . علائم آن به صورت:
- سرگیجه
- به‌خصوص در افراد مسن، سرد شدن و رنگ‌پریده شدن پوست
- عرق سرد
- تنفس تند و سطحی
- ضربان نبض ضعیف و تند
علل فشارخون پایین
دو عددی که نمایانگر فشارخون است، نشان‌دهنده فشار درون شریان‌ها هنگام فعالیت و استراحت هر ضربان قلب است.
- عدد اول فشار سیستولیک است که نشانگر میزان فشاری است که قلب برای پمپاژ خون درون شریان‌ها تولید می‌کند.
- عدد دوم فشار دیاستولیک نامیده می‌شود که نشانگر میزان فشار جریان خون درون شریان‌هاست. (در زمانی که قلب در فاز استراحت قرار می‌گیرد).
در دستورالعمل‌های جدید، فشارخون طبیعی کمتر از ۸۰/۱۲۰ میلی‌متر جیوه تعریف شده است. اما یک پزشک چگونه به این تشخیص می‌رسد که فشار بیمار پایین است؟ در واقع ممکن است فشارخونی که برای یک فرد طبیعی قلمداد می‌شود برای دیگری فشار پایینی محسوب شود.
- بسیاری از پزشکان زمانی فشارخون را پایین می‌دانند که باعث بروز مشکلاتی برای فرد شود.
- افت ناگهانی فشارخون می‌تواند خطرناک باشد.
- یک افت حدود ۲۰ میلی‌متر جیوه می‌تواند موجب سرگیجه یا حتی از هوش رفتن بیمار شود.
- زیرا با پایین آمدن فشار، خون کافی به مغز نمی‌رسد.
عواملی که می‌توانند باعث پایین افتادن فشارخون شوند:
بارداری
در این دوره به دلیل اینکه سیستم گردشی خون به سرعت گسترش می‌یابد احتمال دارد فشارخون افت کند اما این حالت موقت است و پس از زایمان فشارخون به حد طبیعی بازمی‌گردد.
مشکلات قلبی
برخی مشکلات قلبی مانند مشکلات دریچه‌ای قلب، برادیکاردی یا ضربان قلب کند، حمله‌های قلبی و نارسایی‌های قلبی می‌توانند باعث پایین افتادن فشارخون شوند.
مشکلات غدد درون‌ریز
کارکرد نامناسب بعضی غدد مانند بیماری‌های تیروئید و پاراتیروئید، نارسایی کلیوی مانند بیماری آدیسون، هیپوگلیسیمی یا پایین افتادن قندخون و در برخی مواقع دیابت می‌توانند علت پایین آمدن فشارخون باشند.
کم‌آب شدن بدن
وقتی میزان آبی که بدن از دست می‌دهد بیشتر از مقداری باشد که وارد بدن می‌شود، شخص دچار کم‌آبی می‌شود که خود را با علائمی از قبیل سرگیجه، ضعف و خستگی نشان می‌دهد. ورزش‌های شدید، اسهال، استفراغ و خوردن داروهای ادرارآور موجب از دست رفتن آب بدن می‌شوند.
خونریزی
خونریزی‌های شدید مانند خونریزی‌های داخلی و خونریزی ناشی از صدمات جدی موجب کاهش حجم خون در گردش و درنتیجه افت فشارخون می‌شود.
عفونت‌های شدید (سپتیسمی)؛ هر گاه بدن دچار عفونتی شدید شود و این عفونت وارد جریان خون شود، فشارخون می‌تواند به طور خطرناکی افت کند که این وضعیت را «شوک سپتیک» می‌نامیم.
واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی)
عواملی از قبیل گروهی از مواد خوراکی، بعضی داروها و نیش بعضی حشرات می‌توانند موجب واکنش‌های آلرژیک (حساسیت‌زا) در بدن شوند و زندگی فرد را دچار خطری جدی کنند. واکنش آنافیلاکسی (بیش‌دفاعی) موجب مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و کاهش ناگهانی فشارخون می‌شود.
مصرف داروها
برخی داروها موجب افت فشارخون می‌شوند:
• داروهای ادرارآور مانند «لازیکس» و هیدروکلوتیازیدها
• آلفابلوکرها مانند «پرازوسین»
• بتابلوکرها مانند «آتنولول» و «پروپرانول‌ها»
• داروهایی که برای درمان پارکینسون مصرف می‌شوند
• بعضی داروهای ضدافسردگی
• داروهایی که برای درمان کاهش میل جنسی تجویز می‌شوند، خصوصا اگر همراه با داروهای قلبی مصرف شوند
شکل‌های مختلف فشارخون پایین
پزشکان فشارخون پایین را بر اساس عوامل به وجودآورنده آن به گروه‌های زیر تقسیم می‌کنند:
هیپوتنشن ارتواستاتیک یا کاهش فشارخون وضعیتی : کاهش فشار به دلیل تغییر وضعیت از حالت نشسته یا خوابیده به حالت ایستاده.
علت آن وجود جاذبه زمین است که به محض اینکه فرد سرپا می‌ایستد بر اثر جاذبه خون به سمت پاها جریان پیدا می‌کند. در حالت طبیعی بلافاصله بدن با بالا بردن ضربان قلب و افزایش پمپاژ خون و انقباض دیواره عروق آن را جبران می‌کند و خون کافی به مغز می‌رساند اما در افرادی که مبتلا به افت فشارخون وضعیتی هستند، این مکانیسم اتفاق نمی‌افتد و درنتیجه با افت ناگهانی فشارخون، بلافاصله فرد دچارسرگیجه، منگی، تاری دید و حتی غش می‌شود.
افت فشارخون وضعیتی در زمینه‌‌های مختلفی بروز می‌کند:
- کم‌آب شدن بدن
- خوابیدن‌های طولانی‌مدت
- بارداری
- دیابت
- مشکلات قلبی
- سوختگی‌ها
- گرمازدگی
- واریس‌های شدید
- بعضی اختلالات عصبی
- مصرف برخی داروها
این نوع افت فشارخون به‌خصوص بین سالمندان شایع‌تر است. اما می‌تواند برای افراد جوانی پیش بیاید که پس از یک دوره نسبتا طولانی نشستن در وضعیتی که پاها را به صورت ضربدری روی هم قرار داده‌اند، ناگهان بلند می‌شوند یا برای مدتی به حالت چمباتمه نشسته‌اند و ناگهان بلند می‌شوند.
همچنین ممکن است افت فشارخون به صورت تاخیری اتفاق بیفتد، به این معنا که فرد ۵ تا ۱۰ دقیقه پس از برخاستن دچار علائم افت فشارخون شود. این وضعیت نشان‌دهنده آن است که فرد دچار حالت خفیف افت فشارخون وضعیتی است یا اینکه در مراحل ابتدایی دچار شدن به این اختلال است.
هیپوتنشن پست پرندیال یا افت فشارخون پس از خوردن غذا
این حالت افت ناگهانی فشارخون، اغلب بین سالمندان اتفاق می‌افتد. دلیل آن هم این است که پس از خوردن غذا، برای هضم آن میزان خون بیشتری به سمت دستگاه گوارش جریان می‌یابد. به طور طبیعی در این وضعیت بدن با تنگ کردن دیواره عروق و بالا بردن ضربان قلب فشارخون را به حد طبیعی برمی‌گرداند اما در بعضی افراد این مکانیسم دچار اختلال می‌شود، درنتیجه فرد پس از خوردن غذا دچار سرگیجه می‌شود یا غش می‌کند.
این نوع افت فشارخون بیشتر گریبان افرادی را می‌گیرد که فشارخون بالا دارند یا دچار بیماری سیستم عصبی خودکار مانند بیماری پارکینسون هستند.
با کم کردن دوز داروی ضدفشارخون و تقسیم مقدار غذا به بخش‌های کوچک‌تر یا انتخاب رژیم غذای کم‌کربوهیدرات می‌توان از پیش آمدن این وضعیت جلوگیری کرد.
افت فشارخون ناشی از تداخل سیگنال‌های مغز
این اختلال موجب می‌شود فشارخون پس از ایستادن طولانی دچار افت شود و اغلب در کودکان و افراد جوان اتفاق می‌افتد. به نظر می‌رسد علت آن ارتباط نادرست بین مغز و قلب باشد.
افت فشارخون ناشی از آسیب سیستم عصبی
این اختلال که نشانگان Shy-Darager نامیده می‌شود بسیار نادر و ناشی از آسیبی است که به سیستم خودکار عصبی وارد می‌شود. سیستم عصبی خودکار وظیفه کنترل حرکات غیرارادی بدن مانند تنفس، ضربان قلب، گوارش و فشارخون را برعهده دارد. معمولا این اختلال با فشارخون بالا هنگام استراحت همراه است.
عوامل خطر
افت فشارخون می‌تواند برای هر کسی اتفاق بیفتد اما برخی انواع آن بر اساس سن افراد و دارویی که مصرف می‌کنند متداول‌تر است. از عوامل خطر می‌توان موارد زیر را نام برد:
سن؛ افت فشارخون وضعیتی و بعد از خوردن غذا معمولا در افراد میانسال ۶۵ ساله به بالا بیشتر رخ می‌دهد، در حالی که افت فشارخون ناشی از تداخل سیگنال‌های مغزی بیشتر کودکان و افراد جوان را دچار می‌کند.
مصرف داروها؛ افرادی که داروهای ضدفشارخون مصرف می‌کنند مانند داروهای آلفابلوکر، بیشتر دچار افت فشارخون می‌شوند.
ابتلا به برخی بیماری‌ها؛ بیماری پارکینسون، دیابت و بیماری‌های قلبی احتمال افت فشارخون را بیشتر می‌کنند.
عوارض افت فشارخون
هر شکلی از کاهش فشارخون می‌تواند مانع دسترسی ارگان‌های بدن به اکسیژن شود و عملکرد آنها را مختل کند، از جمله ممکن است به مغز و قلب آسیب بزند.
تشخیص بیماری
هدف این است که عامل افت فشارخون را پیدا کنیم. به همین منظور پزشک برای تشخیص بیماری علاوه بر گرفتن شرح‌حال بیمار، معاینات فیزیکی و اندازه‌گیری فشارخون، ممکن است انجام آزمایش‌های زیر را هم توصیه کند:
آزمایش خون
آزمایش خون می‌تواند اطلاعات خوبی در اختیار پزشک بگذارد. مثلا:
- آیا قندخون بیمار طبیعی است (دیابت و هیپوگلیسمی).
- تعداد گلبول‌های قرمز طبیعی است (بیماری آنمی).
هر یک از این عوامل می‌تواند باعث افت فشارخون شود.
الکتروکاردیوگرام
در این آزمایش غیرتهاجمی و بدون درد، پزشک الکترودهایی را به پچ‌هایی که روی قفسه سینه و گروها و پاهای بیمار قرار داده شده، وصل می‌کند.
از این طریق سیگنال‌های الکتریکی قلب توسط ماشین الکتروکاردیوگرام روی صفحه‌ای ترسیم می‌شود.
با بررسی این نوار بی‌نظمی ضربان قلب، آنرمالی‌های قلبی و چگونگی اکسیژن و خونرسانی به عضلات قلب مشخص می‌شود.
همچنین این نوار نشان می‌دهد آیا شخص قبلا یا در زمان گرفتن نوار دچار حمله قلبی شده یا نه؟
بی‌نظمی ضربان قلب ممکن است گاهی باشد و گاهی نباشد. بنابراین پزشک ممکن است از بیمار بخواهد یک هولتر ۲۴ ساعته بپوشد تا ضربان قلب وی را در طول شبانه‌روز ثبت کند. (در حالی که فرد زندگی روزانه خود را دنبال می‌کند).
اکوکاردیوگرافی
در این آزمایش پزشک با استفاده از امواج اولتراساند به عملکرد و ساختار قلب پی می‌برد.
آزمایش استرس
در این آزمایش فرد روی دستگاه تردمیل می‌دود، در حالی که عملکرد قلب وی با دستگاه الکتروکاردیاگرام یا اکوکاردیوگرافی بررسی می‌شود.
مانور والسالوا
در این روش ضربان قلب و فشارخون بیمار پس از اینکه چند بار نفس‌های عمیق می‌کشد و سپس با فشار هوا را از بین لب‌های خود بیرون می‌فرستد، اندازه‌گیری می‌شود.
آزمایش تخت شیب‌دار
این آزمایش برای سنجش فشارخون افرادی که دچار افت فشار وضعیتی هستند یا افت فشار ناشی از سیگنال‌های اشتباه مغزی است، انجام می‌شود. بیمار روی تختی دراز می‌کشد سپس تخت را به حالت شیب‌دار درمی‌آورند و فشار بیمار را در دو حالت اندازه‌گیری می‌کنند.
منبع: هفته نامه سلامت
