بیماری
وسواس چیست و چگونه درمان میشود
اختلال وسواس
وسواس
اختلال وسواس فکری یا عملی (به انگلیسی:O.C.D )، یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال طلبی همراه است. (تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری، صراحت و کارائی می‌انجامد).
در اختلال وسواسی-فکری عملی، افکار وسواس گونه و اضطراب‌آور با وسواس‌های عملی همراه میشود. این وسواس‌های عملی کارهایی وسواس گونه هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس‌های فکری خود انجام می‌دهد. (این کردارها تکراری و کلیشه‌ای و تا اندازه‌ای غیرارادی هستند).
- وسواس شامل احساس، اندیشه یا تصویر ذهنی مزاحم است و اجبار شامل رفتاری آگاهانه و عودکننده است.
- ریشه بیماری وسواس اضطراب است و بیماری به دو شکل فکری و عملی بروز می‌کند.
- چنانچه بیمار در برابر انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر میشود.
- کودکان هم دچار وسواس می‌شوند که نشانه‌های آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است.
فرد مبتلابه اختلال وسواس فکری عملی برای کاهش اضطراب خود که ناشی از فکر مزاحم است، فعالیت دیگری انجام می‌دهد که اضطراب او را کاهش دهد که این خود می‌تواند به‌شدت اختلال کمک کند.
تحقیقات نشان می‌دهد بین یک تا سه درصد جامعه ممکن است به اختلال وسواس فکری عملی مبتلا باشند.
وسواس فکری
وسواس فکری در مبتلایان به این بیماری، عقیده، هیجان یا تکانه ای است که مکرراً و مصرانه برخلاف میل شخص خود را وارد ضمیر هشیار او می‌کند. این افکار، تکانه‌ها یا تصاویر ذهنی که به‌طور مکرر و مقاوم برای شخص اتفاق افتاده، ناراحتی و اضطراب بارزی را در او برمی‌انگیزند.
معمولا شخص می‌کوشد آنها را نادیده گرفته، از ذهن خود بیرون کند و یا با عمل و فکر دیگری خنثی کند و البته آگاهی دارد که این پدیده‌های مزاحم حاصل ذهن خود او هستند و مثل تزریق افکار از خارج تحمیل نمی‌شوند.
وسواس عملی
وسواس عملی تکانه غیرقابل مقاومتی برای انجام یک عمل غیرمنطقی (مانند شستن مکرر) است.
تأثیرات وسواس (OCD) بر روی زندگی فرد مبتلا
۱: اتلاف وقت و از دست دادن سرمایه ارزشمند عمر؛ زیرا بازیابی زمان ازدست‌رفته امکان ندارد
۲: عدم توانایی در تمرکز حواس و ایجاد حواس‌پرتی
٣: بازماندن از کارهای اصلی. (ازجمله تحصیل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصیلی)
۴: خسته شدن ذهن و بی‌حوصله شدن فرد برای فکر کردن درباره موضوعات مهم و اساسی زندگی و تحصیلی.
روان‌کاوی
واکنش‌سازی، ابطال، جداسازی، توجیه عقلی و دلیل‌تراشی مهم‌ترین دفاع‌های روانی هستند که ممکن است منجر به پیدایش وسواس شوند.
همه‌گیری
مردان وزنان به یک اندازه ممکن است به اختلال وسواسی جبری مبتلا شوند. اما ابتلا به این اختلال در مردان عمدتا در سنین پایین‌تری نسبت به زنان روی می‌دهد.
احتمال تطابق در دوقلوهای همسان بالاتر است.
درمان وسواس
اکثر افرادی که مبتلابه OCD می‌شوند، در مراحل اولیه برخی از علایم این بیماری را به‌طور خفیف تجربه می‌کنند و می‌توان از تشدید علایم در برخی از آنها پیش از آنکه به‌طور کامل دچار بیماری شوند جلوگیری کرد.
درمان اختلال وسواس اجباری ازجمله درمان وسواس فکری شامل سه مرحله زیر است:
- روان‌درمانی شناختی رفتاری
- رفتار درمانی
- دارو درمانی
درمانهای رفتاری
درمانهای رفتاری اختلال وسواس اجباری شامل پیشگیری از عادات و رویارویی است. در مرحله پیشگیری از عادات، یک متخصص به فرد بیمار مبتلابه OCD کمک می‌کند تا در بازه‌های زمانی طولانی و طولانی‌تری از رویارویی با شرایط استرس‌زایی قرار بگیرد که در آن احساس اجبار برای انجام کاری را می‌کند که استرس و اضطراب او را از بین می‌برد.در این شرایط:
- بیمار اصطلاحا با خود درگیر میشود.
- هر چه قدر که زمان می‌گذرد، او بیشتر به انجام آن کار احساس نیاز می‌کند.
- اما همچنان در مقابل میل وسواسی ایستادگی می‌کند.
- تا مرحله‌ای که دیگر هیچ اجباری برای انجام آن کار خاص احساس نکند.
اختلال وسواس اجباری
نمونه جالبی از درمان Exposure and response prevention در مورد بیماری اتفاق افتاد که حساسیت شدیدی به رنگ قرمز داشت.
او در منزل خود، هیچ شیء یا وسیله‌ای به رنگ قرمز نگهداری نمی‌کرد و به هیچ وسیله قرمزرنگی هم‌دست نمی زد. پزشکی روانشناس از او درخواست کرد تا گوشی تلفن همراه قرمز رنگش را بردارد و برای مدت ۱۰ دقیقه در دست نگاه دارد. بیمار در ابتدا از این کار خودداری می کرد.
در مرحله بعد و وقتی با اجبار پزشک روبه رو شد، دست خود را به سمت گوشی برد اما نتوانست آن را لمس کند. پزشک در یک برخورد تقریبا خشن، او را وادار کرد تا به گوشی دست بزند. بیمار چشمان خود را بست و به گوشی قرمز رنگ دست زد.
در مرحله بعد، پزشک او را وادار کرد که گوشی را بردارد و در دست نگاه دارد. او گوشی را با زحمت فراوان برداشت و پس از لحظه ای دوباره روی میز گذاشت، اما بر اثر اصرار پزشک، مجددا آن را برداشت و با چشمان بسته، به مدت ۱۰ دقیقه در دست نگاه داشت. با گذشت زمان، بیمار کم‌کم به در دست نگاه داشتن گوشی قرمز رنگ عادت کرد و یاد گرفت که چشمان خود را هم باز کند و گوشی قرمز رنگ را بنگرد. این فرایند به مدت ۳۰ دقیقه به طول انجامید و از همین لحظه بود که بیمار مبتلابه اختلال وسواس اجباری، حساسیت خود به رنگ قرمز را از دست داد و البته با توجه به اینکه مدتی نیز تحت دارودرمانی بود، تا حدود زیادی بهبود یافت.
نکته:
به گفته پژوهشگران و پزشکان، درمان رویارویی و پیشگیری از پاسخ در یک فرآیند ۲۰ تا ۹۰ دقیقه‌ای اتفاق می‌افتد و احساس اجبار برای انجام کاری که از اضطراب جلوگیری می‌کند، حداکثر ۹۰ دقیقه به طول می‌انجامد درنتیجه بیمار درصورتی‌که بتواند ۹۰ دقیقه در برابر فکر وسواسی خود مقابله کند، بر بخش اعظمی از بیماری خود غلبه کرده است.
درمان اختلال وسواس اجباری
درمان دارویی برای اختلال وسواس اجباری نیز یکی از مراحل مهم در فرآیند بهبودی بیمار است.
برای درمان اختلال وسواس اجباری از داروهایی در گروه Selective Serotonin Reuptake Inhibitor(SSRI)استفاده میشود.
این داروها که اصطلاحا آنها را مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین می‌نامیم، از ترشح سروتونین در مغز را افزایش می‌دهند. در مغز بیماران مبتلابه اختلال وسواس اجباری، سروتونین بسیار کمی ترشح میشود و یا مقدار ترشح‌شده توسط عصب‌های presynaptic جذب و نابود میشود.
این داروها همان‌طور که از نامشان پیداست، از باز جذب یا دفع سروتونین در مغز جلوگیری می‌کنند. این دفع در محل سیناپس‌ها اتفاق می‌افتد یعنی جایی که سلول‌های عصبی (نورون‌ها) به یکدیگر متصل هستند. سروتونین یکی از مواد شیمیایی در مغز است که پیام‌های عصبی را از یک نورون به نورون دیگر در طول سیناپس‌ها منتقل می‌کند.
از این داروها در درمان افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی نیز استفاده میشود. SSRIها میزان تراکم سروتونین در سیناپس‌ها را افزایش می‌دهند. آنها این کار را با جلوگیری از باز جذب سروتونین در سلول عصبی که یک پالس مغزی را منتقل می‌کند انجام می‌دهند. باز جذب سروتونین عامل پایان یافتن تولید سروتونین جدید است.
داروهای رایج اختلال وسواس
ازجمله داروهای رایجی که برای درمان اختلال وسواس اجباری تجویز می‌شوند و در گروه SSRIها جای می‌گیرند، می‌توان به فلوکستین (Fluoxtine)، سرترالین (Serteraline)، سیتالوپرام (Citalopramn)، پاروکستین Paroxetine)) و اسیتالوپرام (Escitalopram) اشاره کرد.
در درمان اختلال وسواس اجباری همچنین از داروییهایی چون اولانزاپین (Olanzapine) و رسپریدون (Respridone) استفاده میشود.
این گروه از داروها معمولا بازخورد بسیار خوبی در درمان اختلال وسواس اجباری می‌دهند و اثرات جانبی بسیار کمی دارند. سردرد، کم‌خوابی، اسهال و هیجان ازجمله اثرات جانبی این داروها هستند.
