بیماری
پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید (هیپر تیروئیدی یا تیروتوکسیکوز) براثر تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید (T4 و T3) ایجاد می‌شود. در سه چهارم بیماران، این وضعیت به علت وجود یک آنتی بادی تحریک‌کننده تیروئید در خون رخ می‌دهد. این آنتی بادی نه‌تنها سبب افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود، بلکه در بعضی موارد باعث افزایش اندازه غده تیروئید و ایجاد گواتر می‌گردد. این نوع پرکاری تیروئید را اصطلاحا بیمار ” گریوز ” می‌نامند.
گریوز (graves) نام پزشکی بود که در حدود ۲۰۰ سال پیش این بیماری را توضیح داد.
عامل بیماری گریوز
علت تولید آنتی بادی هنوز مشخص نشده است. اما دیده شده که بیماری گریوز در بعضی خانواده‌ها از شیوع بیشتری برخوردار است که نشان می‌دهد ژن خاصی مسئول این بیماری است.
- علل محیطی که باعث فعال شدن این ژن می شود.
- استرس شدید مانند طلاق یا مرگ نزدیکان
بعضی از بیماران مبتلا به گریوز دارای چشمهای بزرگ و از حدقه بیرون آمده می‌شوند و بعضی از آنها هم از ورم کردن، سرخ شدن و خارش پوست در جلوی ساق پاهایشان شکایت دارند. این موارد، همچون تولید آنتی بادیهای تحریک‌کننده تیروئید، به علت اختلال در سیستم ایمنی و تحریک پذیری بیماران ایجاد می‌شوند و هنوز دقیقأ علت آن برای پزشکان مشخص نشده‌اند. اکثر سایر بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید دارای گواتری می باشند که یک یا چند ندول یا گره در داخل آن است. تولید بیش‌ازحد هورمون تیروئید در این بیماری تحت کنترل هورمون TSH نمی‌باشد.
بیماری گریوز در هر سنی ممکن است رخ دهد اما بیشتر در خانم‌های ۴۰ تا ۵۰ ساله دیده می‌شود. در ۳۰ تا ۵۰ درصد تمام بیماران، یک مرحله پرکاری تیروئید به مدت چند ماه بروز می‌کند. در سایر بیماران هم چندین مرحله متوالی پرکاری تیروئید در طی چندین سال رخ می‌دهد. متأسفانه امکان پیشگویی الگوی پرکاری تیروئید در آینده هنگامی‌که اولین مرحله اتفاق می‌افتد وجود ندارد. پرکاری تیروئید که بر اثر گواتر ندولر ایجاد می‌شود در سنین قبل از ۴۰ سالگی شایع نمی‌باشد و برخلاف بعضی از بیماران مبتلابه گریوز که پرکاری تیروئید آنها در چند مرحله بروز می‌کند، این نوع پرکاری تیروئید همین‌که ایجاد شد، باقی خواهد ماند.
نحوه پیشرفت بیماری تیروئید
اکثر این‌گونه بیماران قبل از اینکه به پزشک مراجعه کنند، حداقل شش ماه این علایم را داشته‌اند. اما بعضی از بیماران به ویژه در نوجوانان و جوانان، این بیماری خیلی سریع پیشرفت می‌کند.
علائم بیماری تیروئید
تمام بیماران، همه علایم این بیماری را که در اینجا ذکر می‌کنیم نخواهند داشت.
علایم بارز این بیماری در افراد سالخورده:
- کاهش وزن
- اغلب بی‌اشتهایی
- ضعف عضلات
- بی‌حوصلگی
علایم این بیماری در یک خانم جوان افزایش انرژی است:
- بطوریکه این فرد برای چند ثانیه هم نتواند در یکجا بی‌حرکت بنشیند.
- مدام در حال حرکت و جنب‌وجوش است.
علائم و نشانه‌های پرکاری تیروئید
یک غده تیروئید پرکار باعث افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی در بدن می‌شود و ایجاد علایم و نشانه‌های جسمی و روحی می‌کند.
کاهش وزن
در تقریبا تمام بیماران مبتلابه پرکاری تیروئید ، کاهش وزن مشاهده می‌شود که به علت سوختن بیش از حد کالری در بدن بر اثر افزایش هورمون تیروئید می‌باشد. شما احتمالا متوجه خواهید شد که:
- در تمام مدت گرسنه هستید.
- حتی شب‌ها هم از خواب بلند شده و غذا می‌خورید.
این کاهش وزن می‌تواند از ۲ یا ۳ کیلوگرم تا ۳۵ کیلوگرم یا بیشتر متغیر باشد.
اما در بعضی از افراد اشتهایشان به‌قدری زیاد می‌شود و آنقدر غذا می‌خورند که نه‌تنها وزنشان کم نمی‌شود بلکه اضافه هم می‌شود. اگر شما شدید اضافه وزن دارید، ممکن است از کاهش وزنی که در این بیماری ایجاد می‌شود خوشحال شوید، اما متاسفانه بعد از اینکه پرکاری تیروئید شما درمان شد، وزنتان دوباره اضافه خواهد شد.
عرق ریزش و عدم تحمل گرما
ازآنجایی که متابولیسم بدن افزایش می‌یابد، بدن شما حرارت بیشتری تولید می‌کند که این حرارت را با عرق ریزش نشان می‌دهد.
شما از بودن در محل‌های گرم ناراحت می‌شوید.
ممکن است حتی در روزهای سرد زمستانی فقط با یک پیراهن به بیرون از خانه بروید.
در موارد شدید، این عدم تحمل گرما ممکن است باعث اختلاف شما و دوستانتان بشود. (زیرا شما دوست دارید که درجه حرارت شوفاژ را کم کرده و پنجره‌ها را بازکنید و موجب ناراحتی دیگران شوید).
تحریک پذیری
تحریک پذیری و زودرنجی که بر اثر پرکاری تیروئید ایجاد می‌شود معمولا در خانم‌های جوان بیشتر بروز می‌کند. شما ممکن است:
- نتوانید با استرس‌ها و فشارهایی که در اطرافتان وجود دارد کنار بیایید.
- نسبت به انتقاد هایی که از شما می‌شود حساسیت غیرطبیعی و بیش از حد نشان دهید و خیلی زود از کوره دربروید.
- بدون هیچ علت واضحی زیر گریه بزنید.
- عدم تمرکز حواس باعث اختلال در کارهای مدرسه، دانشگاه یا محل کارتان خواهد شد.
طپش قلب
اکثر بیماران دچار پرکاری تیروئید، طپش قلب دارند. شما ممکن است احساس کنید که ضربان قلبتان سریعتر از حالت طبیعی شده است. در پرکاری تیروئیدی شدیدی که مدت مدیدی طول کشیده و درمان هم نشده، بویژه در افراد سالخورده ممکن است بی‌نظمی در ضربان قلب ایجاد شود که به آن اصطلاح “فیبریلاسیون دهلیزی ” می گویند و حتی ممکن است نارسایی قلبی هم رخ دهد.
تنگی نفس
– تنگی نفس بویژه در هنگامی که فعالیتی انجام می دهید ( مثلا از پله ها بالا می روید) خود را نشان می‌دهد.
– افرادی که قبلا دچار آسم بوده اند ممکن است متوجه شوند که علایمشان بدتر شده است.
لرزش دست‌ها
- اکثر بیماران دچار پرکاری تیروئید از لرزش دست‌هایشان شکایت دارند.
- نگه‌داشتن یک فنجان بی‌حرکت یا قرار دادن کلید در قفل ممکن است برای این افراد مشکل باشد.
- دست خط این بیماران نیز به علت لرزش دست بد خط می‌شود.
ضعف عضلات
عضلات، بخصوص ران، دچار ضعف می‌شوند و بالا رفتن از پله ها را مشکل می‌سازد. این افراد در هنگام بلند شدن از حالت نشسته، مجبور هستند که با دستشان جایی را بگیرند.
تغییر در حرکات روده
در اثر افزایش حرکات روده، مدفوع نسبت به حالت طبیعی، شل‌تر خواهد بود. اسهال در این بیماران به‌عنوان یک مشکل مطرح شود.
قاعدگی‌های نامنظم
قاعدگی‌ها در خانم‌های دچار پرکاری تیروئید اغلب نامنظم، کم‌حجم و حتی گاهی اوقات دیده نمی‌شود تا هنگامی که پرکاری تیروئید در یک خانم بیمار به قدر کافی درمان نشود، ممکن است ایجاد حاملگی، مشکل باشد.
اختلالات پوست، مو و ناخن‌ها
- شما ممکن است تمام بدنتان دچار خارش شود.
- بیماران مبتلابه گریوز، در قسمت جلوی ساق پای خود دچار تورم و خارش می‌گردند.
- موهای شما ممکن است نازک و باریک‌تر از معمول شده و به‌خوبی حالت گیرند.
- ناخن‌هایتان شکننده شده و نسبتا زشت می‌شوند.
مشکلات چشمی
بیماران مبتلابه بیماری گریوز اغلب دچار مشکلاتی در چشم‌هایشان می‌شوند. این مشکلات شامل موارد زیر است:
- آبریزش شدید از چشم‌ها که براثر در معرض باد یا نور شدید قرار گرفتن بیشتر می‌شود
- احساس وجود شن ریزه در چشم‌ها و درد چشم‌ها می‌باشد.
- اختلال در بینایی و دیدن دوگانه اشیاء نیز ممکن است رخ دهد.
بسیاری از این بیماران از اینکه چشم‌هایشان به بیرون زده می‌شود خیلی ترسیده و نگران می‌شوند.
گواتر (بزرگ شدن تیروئید)
گرچه شما می‌توانید به‌وضوح گواتر خود را ببینید، احتمال کمی وجود دارد که این گواتر باعث بروز اشکال و علامتی در شما به غیر از احساس وجود یک‌چیزی در گردنتان شود.
تشخیص پرکاری تیروئید
پزشک شما ممکن است ابتدا درخواست یک آزمایش خون برای ارزیابی عملکرد تیروئید شما بکند. همچنین یک متخصص غدد درون ریز، برای اینکه اطلاعات بیشتری درباره پرکاری تیروئید شما به دست بیاورید، تقاضای اسکن تیروئید خواهد کرد تا نحوه درمان خود را بر اساس آن طرح‌ریزی کند.
برای انجام یک اسکن تیروئید، لازم است که شما مقداری ید رادیواکتیو یا تکنسیوم را از طریق خوراکی یا تزریق وریدی دریافت نمایید. این مقدار ید رادیواکتیو به‌قدری اندازه‌اش کم است که می‌توان آن را حتی به افرادی که به ید حساسیت دارند هم داد. با این حال اکثر متخصصین از انجام اسکن رادیواکتیو در خانم‌های حامله یا شیرده اجتناب می‌کنند.
نحوه درمان پرکاری تیروئید
برای درمان پرکاری تیروئید که براثر بیماری گریوز ایجاد شده، سه‌راه وجود دارد. این سه‌راه عبارت‌اند از:
- درمان دارویی
- درمان جراحی
- درمان باید رادیواکتیو
درمان دارویی
درمان با داروهای ضد تیروئیدی (آنتی تیروئیدی) معمولا برای بیماران جوان تر که با اولین دوره پرکاری تیروئید خود مواجه شده‌اند، مناسب‌تر است. شایع‌ترین داروی ضد تیروئید که در بریتانیا مصرف می‌شود، داروی مازول Carbimazole می‌باشد. این دارو :
- باعث کاهش مقدار هورمون‌های تیروئیدی می‌شود.
- به صورت قرص‌های ۵ میلی‌گرمی وجود دارد.
- در ابتدا باید روزانه ۴۰ تا ۴۵ میلی‌گرم مصرف شود .
بعد از ۱۰ تا ۱۴ روز علایم و نشانه‌های بیماری شروع به بهبود می‌کنند.
درمان معمولا حدود ۶ تا ۱۸ ماه طول می‌کشد که بعد از آن، حدود نیمی از بیماران بهبود یافته و سالم باقی می‌مانند. بعد از شروع درمان، پزشک متخصص هر ۴ تا ۶ هفته نحوه درمان شما را مرور خواهد کرد و مقدار دارو را کاهش خواهد داد تا به میزان ۵ تا ۱۵ میلی‌گرم در روز برساند. این کاهش میزان دارو بر اساس ایده هورمون‌های TSH ، T4 ،T3 خون شما خواهد بود.
بعضی از متخصصین ترجیح می‌دهند که در تمام طول مدت درمان، روزانه ۴۰ میلی‌گرم کاربی مازول تجویز نمایند. اگر برای چندین هفته این مقدار دارو مصرف شود، درنهایت شما دچار کم‌کاری تیروئید خواهید شد و بنابراین نیاز به مصرف داروی تیروکسین هم خواهید داشت تا سطح هورمون‌های تیروئیدی شما در سطح طبیعی قرار گیرد. مزایای این نوع درمان آن است که نیازی به مراجعات متعدد به پزشک و انجام آزمایش‌های مکرر نخواهید داشت.
این نحوه درمان برای بیماران دچار مشکلات چشمی بسیار مؤثر است.
نکاتی در مورد داروها
بعضی از بیماران دچار عوارض جانبی مصرف داروی کاربی مازول می‌شوند که البته این عوارض بعد از سه تا چهار هفته که از شروع درمان گذشت ایجاد می‌شوند. دو درصد بیماران دچار بثورات جلدی می‌گردند، اما جدی‌ترین عارضه جانبی این داروها، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون می‌باشد که باعث ایجاد زخم‌هایی دردهان و عفونتی همراه با تب بالا می‌شود. وقتی شما شروع به درمان و مصرف دارو می‌کنید پزشک شما باید در مورد عوارض جانبی مصرف این داروها، هشدارهای لازم را به شما بدهد. اگر شما با این عوارض جانبی روبرو شدید باید دارویتان را قطع کرده و به پزشکتان اطلاع دهید. در این موارد شما باید داروی دیگری به نام پروپیل تیواوراسیل (Propylthiouracil) که تقریبا مشابه کاربی مازول است مصرف نمایید. گاهی اوقات برای درمان علایم پرکاری تیروئید، پزشک برای شما داروی پروپرانول تجویز می‌کند. توجه کنید که این دارو نباید در افرادی که دچار آسم هستند مصرف شود.
درمان جراحی تیروئید
متأسفانه با وجود مصرف کاربی مازول یا پروپیل تیواوراسیل، به‌تنهایی یا همراه با تیروکسین به مدت ۱۸ ماه، حدود نیمی از بیماران دوباره دچار پرکاری تیروئید می‌شوند که معمولا در طی دو سال پس از قطع درمان، این اتفاق می‌افتد.
اگر در هنگام عود دوباره پرکاری تیروئید، سن شما زیر ۴۵ سال است، می‌توان با عمل جراحی و برداشتن حدود سه چهارم غده تیروئیدتان، به پرکاری تیروئید پایان داد.
قبل از اینکه این عمل جراحی انجام شود، لازم است که با مصرف کاربی مازول، سطح هورمون تیروئید خونتان را به سطح طبیعی برسانید.
وقتی تاریخ عمل جراحی شما مشخص شد:
– جراح از شما خواهد خواست که به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز از یک داروی حاوی ید مصرف نمایید. (تا اندازه تیروئید و عروق خونی آن کوچک شود). با این کار عمل جراحی برای جراح آسان‌تر خواهد شد.
– شما روز قبل از عمل جراحی وارد بیمارستان شده و بستری می‌شوید.
– مدت عمل جراحی حدود یک ساعت خواهد بود.
– بعد از سه یا چهار روز هم از بیمارستان مرخص خواهید شد.
نکاتی در مورد عمل جراحی
اشکال مهم عمل جراحی، ایجاد جای زخم بر روی گردن می‌باشد که برای خانم‌ها ممکن است ازنظر زیبایی مشکل ایجاد کند. اما این جای زخم معمولا بعد از مدتی کمرنگ شده و در بین چین‌های گردن ناپدید می‌شود. همچنین می‌توان برای پنهان کردن آن از یک گردنبند استفاده نمود.
در موارد بسیار نادری (کمتر از یک درصد موارد) غدد پاراتیروئید که نزدیک غده تیروئید قرار دارند و کنترل سطح کلسیم خون را به عهده‌دارند، ممکن است در هنگام عمل جراحی آسیب ببینند.در صورت آسیب به غدد پاراتیروئید، درمان طولانی‌مدت با قرص‌های ویتامین‌دار ضروری خواهد بود.
همچنین در موارد نادری ممکن است در هنگام عمل جراحی، یکی از اعصاب حنجره صدمه‌دیده و صدای بیمار تغییر کند. در دستهای یک جراح ماهر، نتایج خوبی به دست خواهد آمد. هشتاد درصد بیماران خیلی سریع معالجه خواهند شد.
با این حال در ۱۵ درصد بیماران، مقدار تیروئید برداشته‌شده، بیش از حد بوده و این افراد دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند. در پنج درصد بیماران نیز مقدار تیروئید برداشته‌شده کمتر از حد بوده و تیروئید آنها همچنان پرکار باقی می‌ماند. این اشکالاتی که در جراحی پیش می‌آید، به دلیل عدم کارآیی جراح نیست، بلکه بیشتر به علت ماهیت زمینه‌ای بیماری تیروئید می‌باشد. در طی زمان، درصد زیادی از کسانی که با عمل جراحی، پرکاری تیروئیدشان معالجه شده است، دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند. گاهی اوقات عود پرکاری تیروئید بعد از ۲۰ تا ۴۰ سال که از عمل جراحی موفقیت‌آمیز می‌گذرد هم دیده می‌شود. در مواردی که عود پرکاری تیروئید رخ می‌دهد، معمولا دیگر اقدامی به عمل جراحی دوباره نمی‌شود، زیرا جراحی دوم ازنظر تکنیکی بسیار مشکل خواهد بود و امکان وارد آمدن آسیب به نواحی اطراف غده تیروئید وجود دارد.
درمان با رادیواکتیو
بطور مرسوم این نوع از درمان باید رادیواکتیو برای بیماران زیر است:
- با سنین بالاتر از ۴۰ یا ۵۰ سال
- در سنی که بیمار دیگر بچه‌دار نخواهد شد
- در جوانانی که عقیم هستند بکار می‌رود.
این برخورد محافظه‌کارانه از ابتدا به این خاطر انجام می‌شد که ممکن است براثر درمان باید رادیواکتیو، بچه‌هایی که به دنیا خواهند آمد، دچار ناهنجاری هایی شوند. اما درواقع، هیچ دلیلی برای این ادعا وجود ندارد و امروزه در بسیاری از بیمارستان‌ها، افراد جوان را هم با این روش درمانی که ارزان و ساده هم هست درمان می‌کنند. ید رادیواکتیو به‌صورت کپسول یا یک نوشیدنی که مزه آب می‌دهد به بیمار در بخش فیزیک پزشکی بیمارستان داده می‌شود.
- قبل از اینکه این داروها به شما داده شود، باید یک رضایت‌نامه را امضاء نمایید.
- به شما همچنین گفته خواهد شد که در طی چند روز پس از درمان از برخورد نزدیک با افراد دیگر، بخصوص کودکان پرهیز کنید.
- به خانم‌های حامله هیچ‌گاه نباید، ید رادیواکتیو داده شود. (زیرا بر روی غده تیروئید جنین هم اثر می‌کند).
- به خانم‌هایی که تحت درمان باید رادیواکتیو قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود که به مدت چهار ماه پس از درمان، از حامله شدن خودداری کنند.
ید رادیواکتیو با منهدم کردن و از بین بردن بعضی از سلول‌های تیروئیدی و با جلوگیری از تقسیم شدن سایر سلول‌ها، عمل خود را انجام می‌دهد. حدود ۶ تا ۸ هفته طول می‌کشد که این درمان، اثر خود را انجام دهد و در طی این مدت، بر اساس شدت پرکاری تیروئید ، برای تسکین علایم بیماری، به شما پروپرانولول یا کاربی مازول داده خواهد شد. از شما خواهند خواست که دو یا سه ماه بعد برای بررسی به بیمارستان مراجعت نمایید و اگر شما هنوز دچار پرکاری تیروئید باشید، دوباره تحت درمان باید رادیواکتیو قرار خواهید گرفت.
نکاتی در مورد ید رادیواکتیو
مشکل اصلی در درمان باید رادیواکتیو، ایجاد کم‌کاری تیروئید می‌باشد. این وضعیت احتمال زیادی دارد که در همان سال اول بعد از درمان دیده شود که حدود پنجاه درصد افراد دچار آن می‌شوند. بعد از سال اول، در هرسال بعد از آن احتمال دارد که دو تا چهار درصد افراد دچار کم‌کاری تیروئید شوند. درنهایت اکثر کسانی که به این روش درمان می‌شوند مبتلا به کم‌کاری تیروئید می‌گردند. بنابراین ضروری است افرادی که با این روش تحت درمان قرار می‌گیرند بطور مرتب بررسی شوند تا در صورت کم‌کاری تیروئید تحت درمان قرار گیرند. وقتی کم‌کاری تیروئید ایجاد شد، درمان با قرص‌های تیروکسین (مثل لووتیروکسین، لیوتیرونین و تیروئید) صورت می‌پذیرد. اگر مقدار مناسب و منظم تیروکسین مصرف شود، هیچ‌گونه عوارض جانبی وجود نخواهد داشت.
کدام درمان مناسب شما است؟
یک تیروئید پرکار را می‌توان به سه طریق درمان نمود:
- درمان دارویی
- درمان جراحی
- درمان باید رادیواکتیو
انتخاب نوع درمان بستگی به وضعیت فرد دارد.
• هیچ درمانی کامل و بدون اشکال نیست و شما نیاز دارید که انواع درمانها را با پزشکتان مورد بحث قرار دهید. بعضی از بیماران حتی بعد از اینکه از درمان دارویی نتیجه‌ای نگرفتند، به عمل جراحی علاقه‌ای نشان نمی‌دهند.
• هیچ دلیلی وجود ندارد که شما نباید دومین یا حتی سومین دوره درمان دارویی را انجام ندهید. در حقیقت، سالها پیش، قبل از اینکه هیچ گونه درمانی برای پرکاری بیماری گریوز ابداع شود، تعدادی از بیماران به خودی خود بعد از چند ماه یا چند سال بهبود می یافتند و سپس دچار کم‌کاری تیروئید می‌شدند.
