زخم معده |چگونگی تشکیل و راه‌های مختلف دارویی و گیاه درمانی

در این مقاله دلایل ایجاد زخم معده و راه‌های مختلف درمان آن را بررسی کردیم.

چگونگی تشکیل زخم معده و اثنی عشر

زخم معده و اثنی عشر

تحقیقات و مطالعات دنباله دار بر روی این زخم نشان داده است که عوامل مختلفی در بروز زخم معده دخیل می‌باشند که به طور خلاصه به آن‌ها می‌پردازیم.

١- عوامل باکتریایی

 تحقیقات ارزشمندی که در perth استرالیا انجام گرفت منجر به کشف نوعی باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری (H . pylori) در این زخم‌ها گردید که ترشح اسید معده را افزایش داده و با عبور از سطح حفاظت کننده قسمت فوقانی دستگاه گوارش باعث تضعیف اتصال طبیعی سلول‌ها شده و بطور جدی زخم پپتیک را بوجود می‌آورد.
امروزه این باکتری را عامل اصلی ایجاد کننده زخم می‌دانند.

۲- ترشح بیش از حد اسیدوپپسین 

ترشح بیش از حد اسیدوپپسین می‌تواند موجب بروز زخم شود که البته بیشتر در مورد زخم اثنی عشر مصداق پیدا می‌کند.
تحقیقات نشان داده است بیماران با زخم در  معده، دارای ترشح اسیدوپپسین در حد نرمال و یا حتی کمتر می‌باشند.

۳- اختلال در کار غدد مترشحه موکوس 

موکوس مایع چسبنده‌ای است که سطح داخلی دستگاه گوارش را همچون عایقی می‌پوشاند. هرگونه اختلال در ترشح موکوس (کمی یا کیفی)، می‌تواند باعث نفوذ باکتری‌ها و اسیدوپپسین به سلول‌ها شود.

۴- اختلال در کار ترشح لوزوالمعده، کبد و کیسه صفرا 

کیموس معدی باید توسط صفرا و ترشحات لوزالمعده خنثی شود تا سلول‌های روده باریک آسیب نبینند.
هرگونه اختلال در ترشح بیکربنات و صفرا (مانند: نارسایی لوزالمعده، انسداد مجاری صفراوی و…) می‌تواند منجر به آسیب مخاط روده باریک گردد.

۵- اختلال در ورود و خروج به موقع مواد غذایی

دریچه‌ها (اسفنکترها)یی که در ابتدا و انتهای معده وجود دارند به گونه‌ای عمل می‌کنند که هنگام هضم غذا، این دریچه‌ها از خروج مواد غذایی از معده و یا بازگشت مواد غذایی به مری جلوگیری می‌کنند. 

هنگامی که مواد غذایی با شیره معده مخلوط می‌شود، غدد ابتدایی روده باریک فرصت پیدا می‎‌کنند تا مواد حفاظتی خود را ترشح کنند.
در صورتی که دریچه انتهایی معده زودتر از موقع باز شود، ورود مواد غذایی حاوی شیره اسیدی موجب آسیب سلول‌های بافت روده باریک می‌شود.
دریچه ابتدایی معده نیز در صورتی که نتواند از بازگشت مواد به مری جلوگیری کند، اسیدوپپسین می‌تواند به مری نفوذ کند و باعث سوزش سر دل شود و در نهایت موجب پیدایش زخم پپتیک گردد.

۶- کاهش در تولید سلول‌های جدید

سلول‌های بافت معده به علت این که در معرض آسیب مواد غذایی و اسیدوپپسین معده قرار دارند باید به سرعت توسط سلول‌های جدید جانشین شوند تا از قدرت حفاظتی و دفاعی آن‌ها کاسته نشود.
هرگونه اختلال در تولید سلول‌های جدید می‌تواند باعث نفوذ اسیدوپپسین شود.

۷- کاهش جریان خون در ناحیه آسیب دیده

مطالعات جدید نشان داده کسانی که دچار زخم پتیک شده‌اند خون رسانی به محلی که زخم ایجاد شده، از مدتی قبل کاهش یافته است.
کاهش خون رسانی به هر منطقه از بافت معده و روده، باعث تضعیف قدرت عمل سلول‌های آن منطقه می شود و در نتیجه در مقابل اسیدوپپسین آسیب پذیر می‌شود.

درمان طبی زخم معده

هدف از درمان طبی حذف عوامل تسریع کننده زخم معده و همچنین معالجه زخم معده با دارو می‌باشد.

الف- حذف عوامل تسریع کننده بیماری

حذف سیگار

به طوری که مشاهده شده است افرادی که سیگار می‌کشند بیشتر در معرض خطر ابتلاء به این بیماری هستند و ضمنا به درمان دیرتر پاسخ می‌دهند.

حذف داروهای مسکن (nsaid)

مانند آسپرین (asa)، ایبوپروفن، دیکلوفناک سدیم این داروها مخصوصا در صورتی که معده خالی باشد و یا با مقادیر کمی آب قبل از خواب میل شود می‌تواند اثرات سوء شدیدی داشته باشند.
در افراد مسن که دچار دردهای موضعی شدید هستند و نمی توانند از این داروها اجتناب کنند استفاده همزمان داروهایی مثل: وستاگلاندین، سایمتدین، رانیتیدین و سوکرالفات می‌تواند عوارض دارو را کاهش دهد.
با این حال توصیه می‌شود به جای استفاده از آسپرین و… از استامینوفن استفاده شود.

حذف چای، قهوه و نوشابه‌های کافئینی

مانند کوکاکولا: چنانچه مشاهده می‌شود بیماران کمتر می‌توانند موارد فوق را از برنامه روزانه خود حذف کنند لذا به این بیماران توصیه می‌شود حداقل در دوره درمان و یا زمانی که دچار یکی از عوارض بیماری هستند اکیدا از مصرف چای، قهوه و نوشابه های کافئینی پرهیز نمایند و بعد از درمان سعی کنند چای را بسیار کم رنگ استفاده کنند.
قهوه و نوشابه‌هایی مانند کوکاکولا، پپسی  به علت غلظت زیاد و گازدار بودن و ترکیبات مشخص دیگر می‌تواند اثر بسیار بدی در بیماران زخم معده ای داشته باشد

منع مصرف مشروبات الکلی

الکل و نوشابه‌های الکلی به علت عوارضی که در بافت معده ایجاد می‌کند از بهبود زخم جلوگیری کرده و عمق زخم را نیز بیشتر می‌کند و بیماران را به سمت عارضه دار شدن سوق می‌دهد.

 کاهش استرس‌های شغلی

افراد عصبی یا کسانی که با کمترین ناراحتی از کوره در می‌روند و دچار عدم تعادل روحی عصبی هستند، برای ابتلا به زخم از دیگر افراد مستعدتر می‌باشند.
گاهی برای افرادی که دارای شغل های استرس زا می‌باشند، تغییر شغل می‌تواند یک اقدام ضروری باشد.

سؤال: آیا رژیم غذایی خاصی برای این بیماری توصیه می‌شود؟ 

جواب: خیر
امروزه مشخص شده است رژیم غذایی تأثیر چندانی در بهبود بیماری ندارد و شخص خود باید ببیند چه غذاهایی برای او ناراحتی ایجاد کرده و از آن پرهیز نماید.
ضمن این که توصیه می‌شود از مصرف مواد غذایی محرک (مانند: فلفل، ترشی، سس و…) اجتناب کند.

 ب- درمان دارویی

پنج دسته دارویی با اثرات بسیار مفید امروزه در درمان بیماری استفاده می‌شود که عبارتند از:

۱-آنتی‌بیوتیک‌ها و ترکیبات بیسموت:

همان طور که گفته شد مهم ترین و شایع ترین به وجود آورنده زخم پپتیک، وجود عوامل باکتریایی می‌باشد.
بیسموت علاوه بر اثر ضد باکتریایی خود می‌تواند پوششی روی زخم ایجاد کرده و همراه با  آنتی‌بیوتیک‌ها (معمولا تتراسایکلین و مترونیدازول) با از بین بردن باکتری ها، اثرات خوبی در بهبود زخم داشته باشد.
مطالعات جدید نشان داده است عود مجدد با این روش درمانی بسیار کاهش می‌یابد. 

۲- داروهای خنثی کننده اسید معده (آنتی اسید):

شربت هیدروکسید آلومینیم و منیزی داروی بسیار خوبی است که باید هفت بار در روز پیش و پس از غذا و زمان خواب و حداقل شش هفته مصرف شود.
بیشترین تأثیر این داروها خنثی کردن اسید معده است.
با این حال این داروها می‌تواند یک پوشش مخاطی هم روی زخم ایجاد کرده و بهبود زخم را تسریع کند.
امروزه از این داروها به عنوان داروی اصلی یا مادر کمتر در درمان این بیماری استفاده می‌شود.

۳-داروهای کاهنده ترشح اسید معده:

سایمتدین (Cimetidine tagamet)

که به صورت قرص‌های ۲۰۰ میلی گرمی است.
روزانه ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم بنابر دستور پزشک می توان مصرف کرد. 

رانیتیدین (ronitidine) 

که به صورت قرص‌های ۱۵۰ میلی گرمی است و صبح و شب می‌توان یک قرص را میل کرد.

فاموتیدین (famotidine)  و نیزاتیدین (nizatidine)

را نیز می‌توان با دوز استاندارد جایگزین داروهای فوق نمود. 

توجه: معمولا دوره مصرف این داروها حدود ۱۲-۸ هفته است.

۴- داروهای پوشاننده سطح داخلی معده:

سوکرالفات sucralfate داروی بسیار مؤثری است که روی زخم را می‌پوشاند و در نتیجه بهبود زخم تسریع می‌شود.
اگر چه این دارو در درمان زخم اثنی عشر بسیار موفق است ولی باید از استفاده دراز مدت آن پرهیز کرد.

۵-داروهای ضد افسردگی:

ایمی پرامین، آمی تریپتلین و… داروهایی هستند که در درمان افسردگی به کار برده می‌شوند.
غیر از اثرات ضد افسردگی که این داروها دارند و  می تواند برای بیمار بسیار مفید باشد، ترشحات معده را نیز کاهش می‌دهند و بهبود ترمیم زخم را تسریع می‌بخشند.

 درمان جراحی

عمل جراحی امروزه با توجه به درمان نوین زخم و عوارض ناشی از عمل، کمتر توصیه می‌شود.
معمولا نوع عمل با توجه به زخم و سلیقه جراح کاملا متفاوت است.

گیاهان دارویی

١- دم کرده گیاه بومادران درمان کننده می‌باشد.

۲- عسل و انجیر را باهم مخلوط کنید و کمی آب اضافه کنید تا خوب مخلوط شود و بخورید.

۳- سیب زمینی رنده شده مفید است. 

۴- شیره شیرین بیان را دم کنید هر ۲ ساعت دو قاشق مصرف کنید.

۵- یک قاشق بالهنگ با عرق نعنا و عسل هر شب قبل از خواب مصرف کنید.

۶- جوشانده بابونه – تخم گشنیز – بالهنگ مفید است. 

۷- چغندر پخته را با عسل قاطی کنید و صبح ناشتا بخورید.

۸- ۱۰ گرم زنیان را با ۱۰ گرم بادیان با همدیگر آسیاب کنید و بعد از غذا یک قاشق چایخوری مصرف کنید.
زخم معده را التیام می‌بخشد و نفخ گاز را از بین می‌برد.

۹- ۳۰ گرم تخم رازیانه را دم کنید و آن را صاف کرده روزی ۳ بار و هر بار ۳ قاشق مصرف کنید.

۱۰-داروی جدیدی برای زخم معده کشف شده به نام ”رزینا“ که نوعی صمغ صنعتی است و خاصیتش این است که ترشی زیاد شیره معده را جذب می‌کند.

۱۱- عصاره خشک و پودر ریشه شیرین بیان به همراه زیره سبز رازیانه و گل ختمی را مخلوط کنید.
داروی خوبی برای زخم معده و اثنی عشر و درد معده می‌باشد.

۱۲- انجیر را با عسل طبیعی مخلوط کنید بهترین درمان زخم معده است.

منبع: کتاب معجزه‌ی تغذیه