بیماری
بیماری دیابت چیست؟
بیماری دیابت چیست؟
دیابت
دیابت یک اختلال متابولیک بدن است که بر مصرف قند توسط سلول‌های بدن تاثیر می‌گذارد. وجود قند یا همان گلوکز در بدن بسیار حیاتی است زیرا منبع مهم انرژی برای سلول‌هایی است که عضلات و بافت‌های بدن را تشکیل می‌دهند. همچنین سوخت اصلی سلول‌های مغز گلوکز است. علت بروز این بیماری به هورمون انسولین برمی‌گردد.
به‌طور طبیعی غده لوزالمعده مسئول ترشح انسولین است که موجب می‌شود بدن بتواند قند و چربی غذایی را که می‌خوریم ذخیره یا استفاده کند. زمانی که ترشح انسولین از غده لوزالمعده کاهش می‌یابد یا اصلا ترشح نمی‌شود یا زمانی که بدن پاسخ درست به ترشح انسولین ندهد، فرد دچار دیابت می‌شود.
بیماری دیابت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲. در زمان بارداری هم‌گروهی از خانم‌ها دچار دیابت دوران بارداری می‌شوند که معمولا با زایمان از بین می‌رود
علل بیماری دیابت
ابتدا باید بدانیم نقش قند و انسولین در بدن چیست؟ دو منبع مهم برای تامین قند خون وجود دارد؛ غذایی که می‌خوریم و کبد. مولکول‌های قند موجود در مواد غذایی که می‌خوریم از طریق دستگاه گوارش وارد جریان خون می‌شود و به کمک انسولین وارد سلول‌های بدن خواهد شد.
غده لوزالمعده انسولین را در جریان خون رها می‌کند. انسولین همراه با جریان خون امکان ورود گلوکز را به سلول‌های بدن فراهم می‌کند و به‌این‌ترتیب سطح قند خون را در حد ثابتی نگه می‌دارد.
منبع دوم قند خون کبد است. وقتی سطح قند خون ما پایین می‌آید، مثل زمانی که روزه هستیم، کبد مولکول‌های گلیکوژن ذخیره‌شده را می‌شکند تا میزان گلوکز خون ما در حد طبیعی باقی بماند.
علل بیماری دیابت نوع اول
علت دقیق این نوع دیابت به‌خوبی روشن نیست. تنها موردی که دانسته شده این است که سیستم ایمنی بدن ما که به‌طور طبیعی وظیفه مبارزه با باکتری‌ها و ویروس‌ها را دارد، علیه بدن خود ما عمل می‌کند و موجب تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده می‌شود. در این وضعیت بدن دچار کمبود یا نبود انسولین می‌شود. در همین حال قند موجود در جریان خون به‌جای اینکه وارد سلول‌های بدن شود در جریان خون‌روی هم انباشته می‌شود.
مطالعات بی‌شماری حاکی از آن است که علت بروز این نوع دیابت می‌تواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیط زیستی باشد. هرچند دقیقانمی دانیم آن عوامل محیطی چه هستند به‌عنوان‌مثال اضافه‌وزن برخلاف باور عمومی نمی‌تواند یکی از علل بروز بیماری باشد.
علل بیماری دیابت نوع دوم
در وضعیت پری دیابت یا دیابت نوع دوم، سلول‌های بدن نسبت به عملکرد انسولین مقاوم می‌شوند. درنتیجه مولکول‌های قند به‌جای وارد شدن به سلول‌ها در جریان خون انباشته خواهند شد.
علت دقیق چنین رخدادی هنوز به‌خوبی شناخته‌نشده اما مانند نوع اول دانشمندان عوامل ژنتیکی و محیطی را دخیل می‌دانند. در این نوع دیابت اضافه‌وزن یک عامل مستعدکننده محسوب می‌شود، هرچند لزوما هر فرد چاقی مبتلابه دیابت نمی‌شود.
دیابت دوران بارداری
در دوران بارداری جفت هورمونی را ترشح می‌کند که موجب دوام دوران بارداری می‌شود این هورمون سلول‌ها را نسبت به انسولین مقاوم خواهد کرد.
لوزالمعده در حالت طبیعی با ترشح انسولین اضافه به این مقاومت پاسخ می‌دهد اما گاهی لوزالمعده نمی‌تواند به این فعالیت خود ادامه دهد، درنتیجه میزان قند در سلول‌ها کاهش و در جریان خون افزایش می‌یابد و منجر به دیابت دوران بارداری می‌شود.
عوامل مستعد کننده بیماری دیابت نوع اول
• سابقه خانوادگی، اگر یکی از والدین یا خواهر و برادری مبتلابه این بیماری باشند، احتمال ابتلا افزایش می‌یابد.
• عوامل محیطی، وضعیتی مانند ابتلا به بیماری ویروسی شرایط را برای بروز بیماری فراهم می‌کند.
• وجود سلول‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (اتو آنتی‌بادی)، وجود اتو آنتی‌بادی می‌تواند زمینه بروز بیماری باشد اما لزوما برعکس آن صادق نیست.
• موقعیت جغرافیایی، برخی کشورها مانند فنلاند و سوئد دارای میزان بالاتری از موارد ابتلا به دیابت نوع ۱ هستند.
عوامل مستعد کننده دیابت نوع ۲
• وزن، هرچه میزان بافت چربی بیشتر باشد میزان مقاومت به انسولین هم بیشتر می‌شود.
• کم‌تحرکی، فعالیت بدنی کمک می‌کند وزن خود را کنترل کنیم، گلوکز را به‌صورت انرژی مصرف کنیم و سلول‌ها نسبت به انسولین حساس‌تر می‌شوند.
• سابقه خانوادگی، نژاد، بدون اینکه دلیل آن روشن باشد، افراد سیاه‌پوست، آمریکایان آسیایی و هندی تبار بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
• سن، با افزایش سن خطر ابتلا زیادتر می‌شود، شاید به دلیل کاهش تحرک بدنی و انباشته شدن بافت چربی. اما این نوع دیابت در تمام گروه سنی دیده می‌شود.
• دیابت بارداری، اگر خانمی در زمان بارداری مبتلابه دیابت شده باشد احتمال عود مجدد بیماری در سال‌های بعد وجود دارد. معمولا اگر وزن نوزاد هنگام زایمان بیشتر از ۴ کیلوگرم باشد احتمال عود مجدد بیماری در مادر وجود دارد.
• فشارخون بالا، فشارخون بالا ۹۰/۱۴۰ می‌تواند زمینه بروز بیماری شود.
• نشانگان رحم پلی کیستیک، در این وضعیت احتمال چاقی خانم‌ها به دلیل عادت ماهانه‌های نامرتب وجود دارد که می‌تواند بروز بیماری را تسهیل کند.
• سطح کلسترول و تری گلیسیرید غیرطبیعی.
علائم بیماری
بروز علائم و شدت آنها به میزان سطح قند خون بستگی دارد. به‌طورکلی بیماری خود را با علائم زیر نشان می‌دهد:
تشنگی فزاینده، تکرر ادرار، گرسنگی شدید، کاهش وزن بی‌دلیل، خستگی، زودرنجی، تاری دید، کندی ترمیم زخم‌ها و عفونت‌های مکرر
عوارض بیماری
عوارض بیماری به‌تدریج بروز می‌کند. هر چه زمان ابتلا طولانی‌تر باشد و کنترل قند خون به‌خوبی انجام نگرفته باشد عوارض شدیدتر بروز می‌کنند عوارض می‌تواند به‌صورت بیماری‌های قلبی عروقی، نوروپاتی، آسیب‌های کلیوی، آسیب‌های چشمی و شنوایی و نهایتا آلزایمر و افسردگی خود را نمایان کند.
روش تشخیص بیماری
علائم نوع ۱ دیابت ناگهانی پدیدار می‌شود اما در نوع‌های دیگر به‌تدریج و به‌کندی، آزمایش‌هایی که برای تشخیص بیماری توصیه می‌شود عبارتند از:
• آزمایش قند خون به‌صورت تصادفی بدون توجه به اینکه چه زمانی غذاخورده‌اید. میزان قند بالای ۲۰۰ میلی‌گرم در دسی لیتر یا بیشتر احتمال دیابت را مطرح می‌کند.
• آزمایش قند خون ناشتا، در این آزمایش قند خون را پس از یک دوره ناشتایی اندازه‌گیری می‌کنند. میزان قند ناشتا کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم طبیعی است اما بیش از ۱۲۵ میلی‌گرم دوباره تشخیص دیابت را مطرح می‌کند.
• آزمایش خوراکی تحمل گلوکز، در این آزمایش قند خون فرد پس از یک‌شب ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌شود. سپس فرد یک نوشیدنی شیرین می‌نوشد و مجددا قند خون او اندازه‌گیری می‌شود. قند خون ۱۴۰ میلی‌گرم طبیعی محسوب می‌شود و قند بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم دوباره تشخیص دیابت را مطرح می‌کند.
درمان دیابت
درمان دیابت با کنترل دقیق میزان قند خون انجام می‌شود که به کمک مصرف دارو، ورزش و رعایت رژیم غذایی خاص انجام می‌گیرد. اگر فردی مبتلابه دیابت نوع ۱ است به این معناست که لوزالمعده او انسولین نمی‌سازد و نیازمند آن است که انسولین را از طریق تزریق یا به‌صورت پمپ انسولین دریافت کند. تزریق انسولین که فرد مجبور است خودش این کار را انجام دهد، یکی از آزاردهنده‌ترین بخش‌های درمان است.
انسولین تزریقی ۵ نوع است:
سریع اثر: در عرض چند دقیقه اثر می‌کند و اثر آن ۲ تا ۴ ساعت باقی می‌ماند.
کند اثر: ۳۰ دقیقه طول می‌کشد تا اثر کند و اثر آن ۳ تا ۶ ساعت باقی می‌ماند.
انسولین بینابینی: ۱ تا ۲ ساعت پس از تزریق اثر می‌کند و اثر آن ۱۸ ساعت باقی می‌ماند.
طولانی اثر: ۱ تا ۲ ساعت بعد اثر می‌کند و اثر آن ۲۴ ساعت باقی می‌ماند.
فرا طولانی اثر: ۱ تا ۲ ساعت بعد اثر می‌کند و اثر آن ۴۸ ساعت باقی می‌ماند.
هر یک از این نوع درمان‌ها با توجه به‌شدت بیماری و نوع تغذیه و میزان فعالیت بدنی و وضعیت روانی و بیماری فرد از سوی پزشک انتخاب می‌شود.
برای درمان، فرد مجبور است روزانه چند بار به‌وسیله دستگاهی به نام گلوکونومتر میزان قند خود را اندازه‌گیری کند.
برای درمان نوع دوم دیابت فرد بیمار با تصحیح نوع تغذیه و ورزش می‌تواند قند خون خود را کنترل کند. گاهی ضروری است پزشک داروی خوراکی هم برای بیمار تجویز کند.
شیوه کنترل قند خون
نگهداری سطح قند خون در حد طبیعی یک چالش بزرگ برای بیمار و پزشک اوست زیرا عوامل مختلفی روی بالا رفتن قند خون اثر می‌گذارند و اگر بیمار این عوامل را به‌خوبی بشناسد با مدیریت شیوه زندگی خود می‌تواند زندگی طبیعی‌ای داشته باشد. ازجمله عوامل تأثیرگذار عبارتند از:
رژیم غذایی: همیشه تغذیه سالم ضامن سلامت انسان است و این موضوع در مورد بیماران دیابتیک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یک بیمار دیابتیک باید بداند چه زمان و به چه مقدار غذا بخورد تا تنظیم قند خون او به هم نخورد.
بیمار باید اطلاعات کافی راجع به کربوهیدرات ها داشته باشد. برای جلوگیری از به هم خوردن تعادل قند خون، فرد باید بداند چه مقدار در روز مجاز است که کربوهیدرات مصرف کند به همین دلیل باید مقدار مصرف روزانه خود را یادداشت کند. در هر نوبت غذا باید بخشی را به میوه‌ها، مواد نشاسته‌ای، سبزیجات و پروتئین اختصاص داد و از خوردن نوشیدنی‌های شیرین خودداری کرد.
ورزش: ورزش منظم موجب می‌شود بدن انسولین را به نحو موثرتری مورداستفاده قرار دهد. روزانه ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی مناسب است. تعبین زمان مناسب برای ورزش نکته دیگری است که با مشورت پزشک خود تصمیم می‌گیرد. باید پیش و پس از ورزش و حین ورزش قند خون را اندازه بگیرید به‌خصوص ورزش در افرادی که تحت درمان با انسولین قرار دارند، قند خون را کاهش می‌دهد. بهتر است قبل از شروع ورزش خوراکی مختصری خورده شود.
مصرف دارو: زمانی که تغییر رژیم غذایی و ورزش به‌تنهایی نتوانند قند خون بیمار را تنظیم کنند پزشک ناگزیر از تجویز دارو می‌شود. بیمار دیابتیک به‌خصوص بیماری که انسولین مصرف می‌کند باید از شرایط نگهداری دارو کاملا اطلاع داشته باشد زیرا انسولین به تغییر حرارت بسیار حساس است.
منابع: هفته‌نامه سلامت
