مخملک (scarlet fever)

مخملک نوعی بیماری عفونی و مسری دوران کودکی است که اغلب در ۳ تا ۷ سالگی (سنین کودکستان و پیش دبستانی) روی می‌دهد و در فصل سرما، شیوع و شدت بیشتری پیدا می‌کند.
بیماری مخملک در اثر میکروبی به نام «استرپتوکوک بتاهمولیتیک A» ایجاد می‌شود و اغلب در اثر تماس با فرد بیمار سرایت پیدا می‌کند و به ندرت به طور غیرمستقیم، یعنی از طریق خوردن شیر و موادغذایی آلوده به عامل بیماری روی می‌دهد.

روش‌های انتقال بیماری

میکروب مخملک در ترشحات حلق و بینی فرد مبتلا وجود دارد و در نتیجه، به وسیله راه‌های زیر منتشر و موجب آلودگی سایرین می‌شود.

قطرات بزاق و خلط
در اثر حرف زدن
سرفه
عطسه

سیر پیشرفت بیماری

دوره نهفتگی (کمون) بیماری مخملک ۲ تا ۵ روز و در مخملک های شدیدتر ۱ روز است.
شروع بیماری ناگهانی و همراه با لرز، تب، گلودرد و استفراغ است.
در ابتدای بیماری، امکان بروز لرزهای مکرر زیاد است.
از ابتدا تب، شدید است و به حدود ۴۰ درجه سانتی گراد یا بیشتر می‌رسد.
نبض، سریع و پوست، خشک و داغ است.
معمولا تب در روز دوم به حداکثر می‌رسد و در صورت عدم درمان ۵ تا ۷ روز طول می‌کشد.
گلو درد، از نشانه‌های مهم مخملک است.

علایم پوستی

بعضی از میکروب‌های استرپتوکوک A، سم (توکسین) مخصوصی تولید میکنند که می‌تواند بثورات (دانه‌هایی به رنگ مخمل) بر روی پوست ایجاد نماید که نام مخملک به همین دلیل بر این بیماری گذاشته شده است.
تمام استرپتوکوک‌ها این سم را تولید نمی‌کنند و همه کودکان نیز به سم مزبور حساس نیستند.
ممکن است دو کودک از یک خانواده مبتلا به عفونت استرپتوکوکی شوند ولی یکی از آن‌ها که به سم این میکروب حساس است دچار بثورات مخملکی شود و در دیگری این بثورات به وجود نیاید.

بثورات (راش‌های) مخملکی، بارزترین نشانه بیماری است و معمولا یک تا دو روز پس از آغاز بیماری (۱۲ تا ۴۸ ساعت بعد از شروع تب) به شکل دانه‌های قرمز پوستی و ابتدا از ناحیه زیربغل، کشاله ران و گردن آغاز می‌شود و طی ۲۴ ساعت تمام بدن را فرا می‌گیرد.
پیشانی و گونه‌ها به رنگ قرمز در می‌آید ولی در اطراف دهان بثورات پوستی دیده نمی‌شود و به شکل رنگ پریده باقی می‌ماند.

این بثورات در زیر بغل و کشاله ران و نواحی تحت فشار بدن از همه جا شدت بیشتری دارد و در چین‌های عمیق پوستی، به ویژه در ناحیه آرنج، بثورات به شکل خطوط قرمز رنگی در می‌آیند که با وارد آوردن فشار سفید رنگ می‌شوند و به آنها خطوط (pastia) می‌گویند.‌

سایر علایم

لورزه‌های بیمار پرخون و متورم می‌شوند و ممکن است با چرک پوشیده شود.
حلق ملتهب است و در موارد شدید با غشایی پوشیده می‌شود.
زبان ممکن است متورم و قرمز شود.
در روزهای اول بیماری در قسمت پشت زبان غشای سفید رنگی ایجاد می‌شود که با پیل‌های قرمز و متورمی از آن‌ها برآمده می‌شود و به آن، زبان توت فرنگی سفید می‌گویند.
چند روز بعد، غشای سفید از بین می‌رود و زبان به رنگ قرمز همراه با پاپیل‌های برجسته در می‌آید که زبان توت فرنگی قرمز نامیده می‌شود.
سقف دهان و زبان کوچک متورم و قرمز است.

از هشتمین روز بیماری، پوسته ریزی شروع می‌شود و تا ۲ هفته ادامه دارد.
هر چه راش‌ها شدیدتر باشد، پوسته ریزی واضح‌تر است.
پوسته ریزی در دست و پا به شکل فلسی و قطعات درشت و گاهی به شکل دستکش و در صورت و سایر نقاط بدن ریز و آردی شکل است.
ممکن است در جریان مخملک موی سر و بدن بریزد ولی مدتی بعد دوباره در می‌آید.
ممکن است در شروع بیماری، استفراغ، سردرد و درد شدید شکم وجود داشته باشد.
در بعضی از بیماران راش‌ها (دانه‌ها)ی پوستی ممکن است به خوبی لمس شود و در لمس شبیه کاغذ سمباده باشد.
در موارد نادر، ممکن است مخملک در اثر ابتلا به عفونت پوستی استرپتوکوکی، مانند زرد زخم ایجاد شود که در این موارد ممکن است گلودرد وجود نداشته باشد.

درمان های مرسوم

پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک که براساس معاینه و یا با کشت حلق صورت می‌گیرد درمان آغاز می‌شود.
متداول‌ترین آنتی بیوتیک مورد استفاده در مخملک، پنی سیلین است.
در افراد مبتلا به آلرژی نسبت به پنی سیلین از کلیندامایسین یا اریترومایسین استفاده می‌شود.
پس از گذشت ۲۴ ساعت از دریافت آنتی بیوتیک، عفونت از بین می‌رود.
افرادی که در معرض بیماری مخملک بوده‌اند (به ویژه در سنین ۳ سالگی تا بلوغ) باید به مدت یک هفته کامل از نظر وجود نشانه‌های این بیماری تحت نظر باشند و انجام کشت حلق در این افراد بسیار اهمیت دارد.

پیشگیری و بهداشت محیط

بیمار مبتلا به مخملک باید در اتاق جداگانه‌ای بستری شود و تا زمانی که کشت گلویش منفی نشده است از تماس با دیگران خودداری کند.
اشیاء و لوازم آلوده بیمار را باید ضدعفونی کرد.
تجویز بعضی داروها به اطرافیان بیمار از انتشار بیماری جلوگیری می‌کند. مراقبت از حاملین سالم میکروب برای پیشگیری از انتشار بیماری ضروری است.
پاستوریزه کردن و به ویژه جوشاندن شیر قبل از مصرف آن مفید است.
جلوگیری از تهیه و توزیع موادغذایی به وسیله بیماران مبتلا به مخملک یا افراد مبتلا به گلودرد ناشی از این بیماری ضرورت دارد.
ممانعت از فروش شیرگاوهای مبتلا به دمل پستان لازم است.
پیشگیری از مخملک به وسیله آنتی‌بیوتیک هایی مانند پنی سیلین امکان پذیر است.
تکرار عفونت‌های استرپتوکوکی ممکن است سبب روماتیسم مفصلی حاد، کری و عوارض قلبی شود؛ بنابراین پیشگیری دقیق از بیماری اهمیت زیادی دارد و تعداد مبتلایان به روماتیسم را کاهش می‌دهد.

در خانواده‌های حساس به روماتیسم بهتر است تمام افراد خانواده تحت کنترل دقیق، درمان و پیشگیری لازم قرار بگیرند که برای این کار، اقدامات زیر ضروری است:

جلوگیری از انتشار استرپتوکوک و استقرار آن در گلوی افراد.
معاینه دقیق گلوی افراد مبتلا به گلودرد برای جلوگیری از انتشار بیماری.
مجزا کردن و مراقبت بیماران، بعد از بروز نشانه‌های بیماری.
ضدعفونی کردن گلو و وسایل مورد استفاده بیماران.
نظافت کامل و آفتاب دادن اتاق، وسایل و لوازم بیماران.
درمان اختصاصی بیماری به وسیله پنی‌سیلین.

نکته

بیماری مخملک نیاز به قرنطینه و اقدامات بین المللی ندارد.

پرسش و پاسخ

بیماری مخملک چه عوارضی دارد؟

عوارض مخملک عبارتند از عوارض عفونی ناشی از انتشار میکروب استرپتوکوک در خون و عوارض ناشی از پاسخ ناهنجار ایمنی.
امروزه عوارض عفونی شامل عفونت سینوس و گوش ذات‌الریه (پنومونی) استرپتوکوکی، تجمع چرک در قفسه سینه، مننژیت و حضور میکروارگانیسم‌ها در خون (سپسیس) به ندرت روی می‌دهد.

عوارض ایمنی عبارتند از: